Na području Velike Kladuše nalazi se nekoliko desetina spomen-obilježja u čast partizanima, narodno-oslobodilačkoj borbi i žrtvama fašističkog terora u Drugom svjetskom ratu. Na ovoj stranici i pratećoj mapi, a povodom 27. jula – Dana ustanka naroda BiH i Hrvatske, napravili smo bazu u kojoj su podaci o većini spomenika koji su preživjeli zub vremena, ali i o nekoliko njih koji su u međuvremenu uništeni ili im se gubi trag.
Bosanska Bojna: Spomenik palim borcima
Trokutasti visoki obelisk od zidanog kamenja s dva masivna “krila” od istog materijala, na jednom od njih je ugravirana spomen ploča. Spomenik leži na trokutastoj betonskoj platformi. Između dva krila nalazi se krug sa zemljanom podlogom iz koje raste nisko rastinje. Prema nekim podacima, autori spomenika su Dragan Mirković i Vojislav Vasiljević. Navodono je prva verzija izgrađena prije 1963. godine, a druga 1975. Spomenik je oštećen tokom rata 1992-1995. a obnovljen je 2006. godine.
Bosanska Bojna: Spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora
Kolektivna grobnica 9 poginulih boraca i 22 žrtve fašističkog terora sa pravokutnim obeliskom (visine 2,5 metara) od tamnosivih kamenih stijena sa uklesanom crnom kamenom spomen-pločom.
Gradina: Spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora
Na lokalnom groblju, pored pravoslavne crkve, nalazi se spomenik kojeg čine trokutasta ploča od ozidanog kamena na čijoj lijevoj strani je tamno siva kvadratna uklesana spomen-ploča koja komemorira sjećanje na 19 poginulih boraca i 19 žrtava fašističkog terora. Spomenik je izgrađen 1972. godine.
Gradina: Spomenik Cazinskom partizanskom odredu
Pravougla spomen-ploča u dvorištu pravoslavne crkve u Donjoj Gradini, na mjestu gdje je formiran Cazinski partizanski odred. Postavljena je 26. jula 1983. godine, na 40. godišnjicu osnivanja odreda. Djelomično je oštećena.
Velika Kladuša: Stratište Mehino stanje
Spomenik na mjestu gdje su, augusta 1941. godine, fašisti ubili su oko 2400 nevinih žrtava. Podno spomenika se pruža kanal koji je pred 1941. iskopala jugoslovenska armija kako bi spriječila prelazak tenkova, no kanal nikad nije poslužio svojoj primarnoj namjeni nego je ustašama poslužio kao masovna grobnica njihove žrtve. Spomen obilježje je izgrađeno 1956. godine, a obnavljano 1989. U posljednjem ratu pretrpilo je manja oštećenja.
Podzvizd: Spomenik palim borcima
Nalazi se u centru sela, u podnožju Starog grada, pored malog igrališta za djecu između škole i džamije. Spomen obilježje čini siva kamena ploča sa dva krila na pravougaonoj sivoj platformi i ispisanoj posveti za 14 boraca koji su dali život tokom NOB-a 1942-1945.
Podzvizd: Spomenik palim borcima
Na lokaciji Havića dolovi, vjerovatno tokom 1970-ih postavljena je polupiramida od zidanog kamena, na ravnoj prednjoj strani je ugrađena spomen ploča. Danas nema traga spomeniku, koji je ili porušen ili zarastao u šipražje.
Velika Kladuša: Stratiše Kanal
Na lokaciji “Kanal”, podno Hukića brda prema Zagrada, udaljenoj svega nekoliko stotina metara od graničnog prijelaza Maljevac i neposredno uz granicu između BiH i Republike Hrvatske, nalazi se još jedno stratište iz augusta 1941. godine. Ovdje je pogubljeno i pokopano oko 1200 žrtava, a spomenik je, kao i na Mehinom stanju, podignut 1956. godine.
Polje: Spomen-park Zuhdiji Žaliću
Pored glavne ceste M4.2 u mjestu Polje, ispred rodne kuće Zuhdije Žalića, nalazi se spomen-park posvećen ovom revolucionaru i učesniku NOB-a. Zuhdija Žalić je obavljao dužnost komandanta Prve muslimanske brigade, a tokom narodnooslobodilačke borbe bio je više puta ranjavan. Dobitnik je više ratnih i poslijeratnih priznanja, te je proglašen narodnim herojem.
Vrnograč: Partizanski spomenik
U samom centru Vrnograča nalazi se grandiozni spomenik sa posvetom za 63 borca s područja Vrnograča koji su položili život u narodno-oslobodilačkom pokretu. Izgrađen je 1983. godine.
Vrnograč: Spomen-park prvim odbornicima NOB-a
U mjestu Kovića Dol, nekoliko stotina metara od centra Vrnograča, nalazi se spomen-park prvim odbornicima NOB-a s područja Vrnograča koji su strijeljani na ovom mjestu 1943. godine. U središtu spomen-parka je zajednička grobnica 5 odbornika sa nadgrobnim spomenikom. Trenutno (juli 2024.) je pristup spomen-parku zarastao u šiblje.
Poljice: Spomen-park žrtvama fašističkog terora
Nedaleko od centra Vrnograča, na mjestu gdje je u augustu 1941. godine pobijeno oko 2000 nevinih ljudi, 1955. je izgrađen spomenik (visina 3 m, širina 2 m) i ograđen spomen-park. Spomenik je danas (juli 2024.) u ruševnom stanju, a spomen-park zarastao u šiblje i nisko rastinje.
Trnovi: Spomen-ploča Huski Miljkoviću
U kamenu uklesana spomen-ploča Huski Miljkoviću, partizanskom prvoborcu kontroverznog ratnog puta, koji je ubijen 1944. godine od strane bivših saboraca, nakon što je rasformirao “Huskinu miliciju” i vratio se pod okrilje narodno-oslobodilačkog pokreta.
Velika Kladuša: Spomenik NOB-u
U centru Gradskog parka nalazi se obelisk visine preko 3 metra posvećen narodno-oslobodilačkoj borbi. Spomenik je izgrađen 1951. godine, a renoviran 1999.
Velika Kladuša: Biste prvoboraca i narodnih heroja
Ispred zgrade Centra za kulturu i obrazovanje “Zuhdija Žalić” (Dom kulture) postavljene su biste kladuških prvoboraca i narodnih heroja Ibrahima Mržljaka, Tone Hrovata, Zuhdije Žalića, Omera Duranovića i Milana Pilipovića. Biste su nastale nakon 1970. godine, zbog renoviranja dvorišta ispred zgrade trenutno (juli 2024.) su izmještene na nepoznatu lokaciju. Po završetku radova očekuje se njihovo vraćanje na ovo mjesto ili u Gradski park.
Velika Kladuša: Spomen-ploče Drugoj konferenciji Komunističke partije Hrvatske za Okrug Karlovac i formiranju prvog Narodno-oslobodilačkog odbora
Druga konferencija Komunističke partije Hrvatske za Okrug Karlovac, koja je okupila najznačajnije komuniste tog perioda iz Grada karlovca i kotara Veljun, Vojnić, Slunj, Vrginmost, Velika Kladuša, Drežnica, te ljude iz najvišeg partijskog i vojnog rukovodstva Hrvatske, održana je u Velikoj Kladuši od 12. do 15. marta 1942. godine, nakon prvog oslobođenja Kladuše 23. februara 1942. Spomen ploča sa podacima o konferenciji postavljena je na mjestu njenog održavanja, zgradi Starog hotela u centru Velike Kladuše, preko puta Gradskog parka i Gradske džamije. Na istom mjestu je, nešto ranije, u februaru 1942. godine formiran prvi narodno-oslobodilački odbor za Veliku Kladušu, te je spomen-ploča koja podsjeća na taj događaj postavljena 1967. godine.
Šumatac: Spomen-ploča poginulim borcima NOB-a
Na zgradi koja je 1980-ih izgrađena za potrebe prosvjetnih radnika Osnovne škole Fadil Bilal u Šumatcu nalazi se spomen-ploča, koja je prvobitno postavljena (vjerovatno na zgradu koja se nalazila tu ranije) u povodu 20. godišnjice oslobođenja Jugoslavije (29.11.1965.). Na ploči su imena 64 poginula borca NOB-a s područja Šumatca.
Todorovo: Bista Mahmuta Zulića Adže
Mahmut Zulić Adže (1899-1966.) iz Todorova (Velika Kladuša) bio je učesnik NOB-a i Predsjednik okružnog narodno-oslobodilačkog odbora Bihać. Na drugom zasjedanju ZAVNOBiH-a, koje je održano 30. juna – 2. jula 1944. u Sanskom Mostu, imenovan je za vijećnika i tako postao prvi vijećnik ZAVNOBIH-a s područja Velike Kladuše. Osnovna škola Todorovo nosila je njegovo ime do završetka rata 1992-1995. nakon čega je preimenovana. Spomenik, koji se nalazi u dvorištu škole, oštećen je, tj. skinuta je bista.
Grahovo: Spomen-ploča Prvom partizanskom učiteljskom kursu
U dvorištu Osnovne škole “9. maj” (danas OŠ “Sead Ćehić”) u Grahovu (Barake), povodom 40. godišnjice formiranja Prvog partizanskog učiteljskog kursa otkrivena je spomen-ploča polaznicima i zaslužnim pojedincima za organiziranje kursa. Ploče danas nema, navodno je tokom ratnog perioda 1992-1995. bačena u obližnju rijeku.
Zagrad: Spomen-ploča narodnom heroju Ibrahimu Mržljaku
Ne mezarju Zagrad u Velikoj Kladuši nalazi se i mezar sa spomen-pločom narodnog heroja Ibrahima Mržljaka (1924-1944.), revolucionara, komuniste i partizana, operativnog oficira Prve muslimanske brigade koji je poginuo u maju 1944. Ukazom predsjednika FNR Jugoslavije Josipa Broza Tita, 24. jula 1953. godine, Ibrahim Mržljak proglašen je za narodnog heroja.
Svrha baze: Očuvanje baštine antifašističke borbe
Nadamo se da će ova baza, prije svega, proširiti znanje mlađih naraštaja o antifašističkoj borbi naših predaka u kojoj su udareni i temelji moderne države Bosne i Hercegovine. Također se nadamo da ćemo potaknuti ljude u našim mjesnim zajednicama, udruženja i organizacije, političke i nepolitičke, koja baštine vrijednosti antifašizma, da kontinuirano organiziraju akcije čišćenja i obnove antifašističkih spomen-obilježja. Te akcije su sve rjeđe, te je sve više važnih spomenika prepušteno zubu vremena, a time se i važni historijski događaji prepuštaju zaboravu.
Konačno, pozivamo i sve vas da učestvujete u proširenju i poboljšanju ove baze. Ako imate više podataka o ovdje pobrojanim spomenicima, možete nam ih poslati na e-mail info@kladusajenasa.org. Posebno nas zanimaju podaci o spomen-obilježjima kojih nema u ovoj bazi, jer nismo uspjeli saznati tačnu lokaciju gdje se nalaze ili su se nalazili, a to su:
- Spomenik palim borcima u Drmeljevu
- Spomen-ploča regionalnom Narodno-oslobodilačkom odboru na kući Šerifa Miljkovića u Miljkovićima
- Spomenik za 9 palih boraca Banijske divizije na Čardačištu (Golubovići)
- Spomen-ploča Narodno-oslobodilačkom odboru na kući Ibrahima Rizvića u Maloj Kladuši
- Spomen-ploča partizanskoj bolnici u Vidovskoj
- Spomenik palim borcima u Ponikvama
Smrt fašizmu – sloboda narodu!